Heilige Geest Gasthuis  



Het Heilige Geest Gasthuis vindt waarschijnlijk zijn oorsprong aan het einde van de dertiende eeuw. In 1329 blijkt het gasthuis verdeeld in twee afdelingen. De eerste, gelegen aan de Oudestraat was bestemd voor de verzorging van zieken. De tweede afdeling, gelegen aan de (Buiten-)Nieuwstraat was bestemd voor armen en kostkopers.
Gezien vanaf de Oudestraat bevond zich links van het hoofdgebouw de kapel van het Heilige Geest Gasthuis. De Kapel zal uiteindelijk een Dakruiter en een eigen Carillon hebben. Omstreeks 1646 wordt de kapel door brand verwoest . De kapel zal nooit worden herbouwd. Op die locatie verreist tussen 1648 en 1664 de Nieuwe Toren.
Verder had het Gasthuis de beschikking over een eigen brouwerij, stallen en een begraafplaats.

Het Heilige Geest Gasthuis wordt in het laatste decennium van de negentiende eeuw samengevoegd met het Bovengasthuis aan de Burgwal onder de nieuwe naam "Vereenigde Gast- en Proveniershuizen".

In 1897 wordt het complex tussen de Oudestraat en de Buiten-Nieuwstraat gesloopt om plaats te maken voor een nieuwe verbinding van de Oudestraat naar de Nieuwe Markt. Het koetshuis blijft nog intact tot 1940 wanneer op die locatie een nieuwe brandweerkazerne wordt gebouwd.
In de naam van deze straat, de Gasthuisstraat leeft de oorspronkelijke bestemming van dit terrein voort.


Van het oorspronkelijke Heilige Geest Gasthuis resten nog enkele elementen.
- Een vijftal dakkapellen van de Proveniershuizen (zie onderstaande foto) werden herplaatst aan de Burgwal. Met de nieuwbouw van 'Margaretha" werden de dakkapellen verplaatst naar het binnenterrein (zie Burgwal 48>>). In de toekomst zullen, door sloop van het huidige Margaretha/Myosotis deze dakkapellen opnieuw worden verplaatst, dit keer naar de Koornmarkt, achter de Bovenkerk.
- De linkergevel van de kapel van het Heilige Geest Gasthuis is nog te zien links van de Nieuwe Toren.
- Een gevelsteen van een kar met paard en de tekst Ao MDCXXX (1630) sierde het voormalige Koetshuis/Stallen van het Heilige Geest Gasthuis aan de Buiten Nieuwstraat. Deze gevelsteen bevindt zich nu in de achtergevel van Burgwal 105.



Bezittingen rondom het hoofdgebouw van het Heilige Geest Gasthuis in 1832. Rechts onder in de afbeelding, blauw omlijnd, de Nieuwe Toren.
a - Hoofdgebouw bestaande uit drie naast elkaar gelegen panden aan de Oudestraat.
b - Provenierswoningen
c - Koetshuis en stallen





Pieter Remmers, 1808.
Zicht op de achtergevels van de panden aan de Oudestraat. Positie is vrijwel gelijk aan de foto die hiervoor is getoond. Rechts de nieuwe toren die gebouwd werd op de plek van de door brand vernielde kapel van het gasthuis.


Pieter Remmers, 1808.
Zicht op de binnenplaats van het gasthuis, kijkend in de richting van de Nieuwe Markt. Midden in de afbeelding het poortje dat uitkwam naar de Nieuwe Markt. Rechts van de doorgang bevond zich het koetshuis.



Zicht op de achtergevels van het Heilige Geest Gasthuis langs de Buiten Nieuwstraat. Gezien vanaf de Nieuwe Markt. Het centrale pand in de foto, met de twee dakkapelletjes, en het rechts ervan gelegen pandje aan de Torenstraat zullen met de sloop van het gasthuis verdwijnen.
Links in de foto, aansluiten op het dak van het hiervoor genoemde pand, is nog net het dak te zien van het koetshuis.



Het koetshuis overleeft de sloop van het gasthuis. Op deze foto is het te zien samen met het nieuw gebouwde pand Gasthuisstraat 12. Vlak voor de oorlog wordt besloten de Brandweerkazerne te verplaatsen van de Plantage naar de locatie aan de Buiten Nieuwstraat. In 1939-1940 wordt het koetshuis gesloopt, waarmee het laatste gebouwde restant van het gasthuis verdwijnt.



Deze gevelsteen sierde oorspronkelijk de gevel van het koetshuis van het Heilige Geest Gasthuis sierde. Ergens in de 19e eeuw is de steen verwijderd uit de gevel en herplaatst in de achtergevel van Burgwal 105.
De datum leest "M D C XXX" (1630)